1. Czym jest ryzyko zawodowe ?
Ryzyko zawodowe jest nierozerwalnie związane z wykonywaniem pracy każdego rodzaju. Jest to prawdopodobieństwo wystąpienia niepożądanych zdarzeń związanych z wykonywaną pracą, powodującą straty, a w szczególności wystąpienie u pracowników niekorzystnych skutków zdrowotnych w wyniku zagrożeń zawodowych występujących w środowisku pracy lub sposobu wykonywania pracy.
2. Obowiązek pracodawcy ochrony zdrowia i życia pracowników
Zgodnie z art. 207 § 2 Ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (t.j. Dz. U. z 2020 r. poz. 1320 ze. zm.) pracodawca jest obowiązany chronić zdrowie i życie pracowników przez zapewnienie bezpiecznych i higienicznych warunków pracy przy odpowiednim wykorzystaniu osiągnięć nauki i techniki, co skutkuje obowiązkiem takiej organizacji pracy, aby zapewnić bezpieczeństwo pracownikom. Warto zauważyć, że koszty działań pracodawcy w zakresie stanu bezpieczeństwa i higieny pracy nie mogą obciążać pracownika. Jednym z elementów realizacji obowiązku zapewnienia bezpiecznych warunków pracy jest odpowiednio dokonana ocena ryzyka zawodowego. Obowiązek ten ciąży na pracodawcy. W zakresie dokonywania oceny ryzyka zawodowego pracodawca zobowiązany jest do zapewnienia udziału służby BHP (w sytuacji gdy z mocy prawa zobowiązany jest do jej utworzenia) a także konsultacji z organizacją związkową. Ze względu na możliwy poziom skomplikowania oceny ryzyka zawodowego dla niektórych stanowisk pracy, wymagających wiedzy specjalistycznej, przy sporządzaniu pracodawca może skorzystać z pomocy zewnętrznych firm specjalizujących się w dokonywaniu oceny ryzyka zawodowego.
3. Obowiązek dokonania oceny ryzyka zawodowego i konsekwencje jej braku lub niewłaściwego przeprowadzenia
Prawidłowo dokonana ocena ryzyka zawodowego jest również podstawą do identyfikacji, eliminacji, bądź ograniczenia zagrożenia dla zdrowia pracowników poprzez wdrożenie zastosowania odpowiednich materiałów, technologii, czy sposobów wykonywania pracy. Pracodawca dokonując oceny ryzyka zawodowego powinien uwzględnić zarówno wszystkie czynniki środowiska pracy charakterystyczne dla danej grupy zawodowej, jak również sposoby wykonywania pracy na danym stanowisku. Z tego powodu ustawodawca przewidział obowiązki dla pracodawców związane z ryzykiem zawodowym w zakresie jego oceny, dokumentowania, informowania pracownika o zagrożeniach związanych z wykonywaniem pracy danego rodzaju oraz obowiązkiem jego minimalizacji, poprzez wprowadzenie odpowiednich środków ochrony pracownika. (art. 226 kodeksu pracy)
Zaniechanie pracodawcy w zakresie dokonania prawidłowej oceny ryzyka zawodowego, a tym samym naruszenie obowiązku informowania pracownika o ryzyku zawodowym na danym stanowisku w sytuacji w której w trakcie wykonywania obowiązków pracowniczych dojdzie do zagrożenia bądź naruszenia jego zdrowia skutkować może odpowiedzialnością pracodawcy na zasadzie art. 445 Kodeksu Cywilnego.
4. Cel oceny ryzyka zawodowego
Najważniejszym celem oceny ryzyka jest określenie, jakie zagrożenia występują w miejscu pracy oraz czy zapobiega się im przy pomocy odpowiednich i wystarczających środków zaradczych, co ma służyć zapewnieniu poprawy warunków pracy, w tym ochrony życia i zdrowia pracowników. Ocena ryzyka prowadzi do upewnienia się, że prawdopodobieństwo, iż ktoś ulegnie wypadkowi lub zachoruje wskutek występowania zagrożeń w miejscu pracy, jest na możliwie najniższym poziomie. Od sposobu przeprowadzenia tej oceny zależy w dużej mierze skuteczność podejmowanych przez pracodawcę działań w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy.
5. Jak dokonać oceny ryzyka zawodowego
Przede wszystkim należy unikać sytuacji w której ryzyko zawodowe jest określane w sposób ogólny i nie obejmuje wszystkich możliwych wykonywanych prac na danym stanowisku pracy. W opracowaniu oceny ryzyka zawodowego należy ponadto uwzględnić wszystkie sposoby wykonywania prac, występujące czynniki materialne środowiska pracy, stosowane przez pracownia maszyny, narzędzia i materiały a także czynniki społeczne (warunki psychologiczne w pracy), które mogą stwarzać potencjalne zagrożenia dla bezpieczeństwa i zdrowia pracowników. Na tej podstawie należy szczegółowo i całościowo wskazać występujące na danym stanowisku niebezpieczne, szkodliwe i uciążliwe czynniki środowiska pracy.
Obowiązujące normy i zasady postępowania podają ogólne wytyczne postępowania przy ocenianiu ryzyka zawodowego na stanowisku pracy. Wymagania te gwarantują opracowanie poprawnej oceny ryzyka zawodowego. Od pracodawcy zależy wybór metody opracowania stanowiskowej oceny ryzyka zawodowego. Po rozpoznaniu i udokumentowaniu możliwych zagrożeń na danym stanowisku pracy w dalszej kolejności należy wskazać zastosowane niezbędne środki profilaktyczne, w tym środki ochrony zbiorowej i indywidualnej, mające na celu eliminację ryzyka lub jego ograniczenie do akceptowalnego (dopuszczalnego) poziomu w przypadku braku możliwości jego eliminacji.
Pracodawca dokonując oszacowania ryzyka zawodowego, formułując działania profilaktyczne eliminujące lub ograniczające ryzyko zawodowe powinien posługiwać się odpowiednią, wybraną przez siebie metodą oceny tego ryzyka. Najpopularniejsze w Polsce metody szacowania ryzyka zawodowego to:
- Metoda szacowania ryzyka w oparciu o polską normę PN-N-18002:2011
- Metoda szacowania ryzyka w oparciu o jakościową metodę oceny ryzyka zawodowego „Risk Score”
6. Obowiązek informacyjny i obowiązek aktualizacji ryzyka zawodowego
Obowiązki w zakresie oceny ryzyka zawodowego nie kończą się na jej sporządzeniu, ponieważ na pracodawcy ciąży ponadto obowiązek informowania pracowników o istniejących zagrożeniach na danym stanowisku pracy, w szczególności o zagrożeniach przed którymi chronić ich będą środki ochrony indywidualnej.
Równie istotnym obowiązkiem pracodawcy jest obowiązek aktualizacji oceny ryzyka zawodowego w oparciu o zmiany zadań wykonywanych przez pracownika na danym stanowisku pracy bądź na skutek wprowadzenia nowych rozwiązań technicznych, procesów technologicznych, urządzeń, substancji i innych materiałów stosowanych na danym stanowisku pracy. Konieczność aktualizacji oceny ryzyka zawodowego występuje również w przypadku pojawienia się nowego zagrożenia w ramach dotychczas wykonywanych zadań, które nie zostało dotychczas uwzględnione w sporządzonej ocenie ryzyka zawodowego.
Więcej szczegółowych informacji oraz przykład zastosowania dwóch metod oceny ryzyka zawodowego znajdziecie w naszym Ebooku do pobrania.
Autor: R. pr. Piotr Dróżdż
